بحران فرنشست بیخ گوش مردم کرمان

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری بوتیا نیوز‌؛ در این روزهای گرم تابستان و که کمبود آب که در کشور بیشتر خودش را نمایان کرده تصمیم گرفتم به سراغ وضعیت آب زیر زمینی بروم که ذخایر آب زیر زمینی کشور در چه شرایطی قرار دارند که به مسئله فرونشست رسیدم که متسفانه وضعیت ما بحرانی‌تر از چیزی است که فکر می‌کردم، در همین رابطه با دکتر محسن پورخسروانی عضو هیئت علمی بخش جغرافیای دانشگاه شهید باهنر کرمان مصاحبه‌ای را انجام دادم.

وی ابتدا تعریفی از فرونشست ارائه داد و عنوان کرد: فرونشست به معنای حرکت رو به پایین و آرام زمین است که همراه دو مولفه اصلی شامل: حرکت آرام و تدریجی در یک بازه زمانی بلند مدت و فرایندی که همراه با رسوب گذاری باشد اطلاق می‌شود. اما امروزه متأسفانه بخش های وسیعی از کشور ما را در گرفته است.

دکتر محسن پورخسروانی ضمن اشاره به نمود های بارز فرونشست در ایران از جمله شکاف هایی در سطح دشت ها و مناطق مسکونی و همچنین ترک خوردن دیوارها و پی ساختمان‌ها و آسفالت‌ها، در ادامه به تشریح دلایل این پدیده پرداختند و افزوند: دو دلیل عمده برای وقوع این وجود دارد اول تکنوتیک که همان فعالیت‌های زمین شناسی و طبیعت است، مانند نسبت فرونشست‌ای که در دشت ها اتفاق می‌افتد و همراه با رسوب گذاری و بالا آمدگی در حاشیه دشت‌ها است، که انسان نقشی در آن ندارد و دوم عامل انسانی دارد که جای بحث زیادی دارد.

برداشت مازاد از آبخوان ها مهم‌ترین عامل فرونشست در سال‌های اخیر است.

وی با تاکید بر نقش انسان در این پدیده خطر آفرین افزود: انسان نقش بسیار مهمی در بحرانی تر شدن وضعیت فرونشست دارد، متسفانه انسان‌ها بدون توجه به شرایط آبی کشور و ذخایر آب طبیعی اقدام به برداشت بی‌رویه از سفره های آب زیر زمینی کرده اند. که سبب تخلیه ی بسیاری از آبخوان‌ها شده و به این صورت که وقتی یک لایه در زیر زمین از آب خالی می‌شود، لایه های بالایی خاک به روی آن فشار آورده و سبب فشردگی لایه‌های زمین شناسی آبخوان شده و در نهایت فرونشست رخ می‌دهد.

وی تصریح کرد: فعالیت های زمین شناسی و تکتونیک ی همیشه بوده و هست و تاثیر زیادی بر این پدیده ندارند اما آن چیزی که سبب شده ما در سال های اخیر در کشور خود شاهد افزایش شدت این پدیده باشیم همان عامل برداشت مازاد و سرعت گرفتن برداشت‌های مجاز و غیر مجاز با استفاده از موتور پمپ‌های کشاورزی از سفره‌های آب زیر زمینی است.

پورخسروانی به جنبه ی آسیب و خطرات ناشی از فرونشست نیز اشاره کرد و اظهار داشت: عاملی که سبب شده فرونشست به عنوان یک مخاطره و خطر مورد توجه قرار گیرد، آسیب جدی به شهرها و زیر ساخت‌ها و تاسیسات انسانی است. همچنین علاوه بر این خطرات فرونشست، بسیاری از دشت‌های حاصلخیز را نیز از دست داده‌ایم چرا که این پدیده سبب ایجاد شکاف های بزرگ در این دشت‌های حاصلخیر شده است. از طرفی تخلیه ی سفره‌های آب زیر زمینی و فشرده شدن رسوبات بالایی در منافذ خالی آبخوان ها موجب بسته شدن منافذ لایه های زمین شده و قابلیت احیا آبخوان‌ها را از ما گرفته است و این یعنی مرگ آبخوان ها که خطرات این موضوع از آسیب به تاسیسات به مراتب بیشتر است، و این بدان معناست که احیای آبخوان ‌ها فرایند بسیار دشواری است. اگر فرونشست در منطقه ای به وقوع پیوست، قابلیت احیای آبخوان های منطقه نیز عملا از بین‌رفته است.

جلوگیری از تخلیه و برداشت بی‌رویه آبخوان ها تنها علاج فرونشست

این عضو هیئت علمی دانشگاه در خصوص ارائه راهکارهای مقابله با فرونشست تصریح کرد: راهکار مشخصی در مقابله با این پدیده در بازه ی زمانی کوتاه مدت وجود ندارد، چرا که فرایند فرونشست در یک بازه زمانی طولانی اتفاق می‌افتد، پس نیاز به برنامه ریزی و ارائه راهکارهای بلند مدت مانند مقاوم سازی تاسیسات و زیر ساخت‌ها و پی ساختمان‌ها دارد. و این در حالی است که اکثر فرونشست‌ها در اعماق ۱۲۰ تا ۱۵۰ متری زمین رخ می دهند و شاید مقاوم سازی نیز به راحتی امکان پذیر نباشد و تنها راه حل اساسی و اصلی که باقی می‌ماند همان جلوگیری از تخلیه‌ی آبخوان و از برداشت های مازاد و از سفره‌های آب زیر زمینی در مرحله‌ی ابتدایی است.

محسن پورخسروانی ادامه داد: مرحله ی دوم در مقابله با فرونشست احیای سفره های آب زیرزمینی با عملیات‌هایی چون آبخیزداری است. که برای اندک آبخوان‌های باقی مانده قابل جرا است. و این روش تا حدود زیادی سبب کاهش خسارت های و آسیب‌های ناشی از این پدیده خواهد شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان، با تاکید بر نقش مسئولین و مردم در این پدیده گفت: اولین گام در حل مسئله فرونشست از طرف جامعه و مسولین بحث آموزش و آگاهی بخشی است که مردم جامعه از نحوه وقوع و خطرات و راه های مقابله با این پدیده آشنا شوند، چراکه آگاهی بخشی موجب همکاری و همیاری هر چه بیشتر آحاد جامعه خواهد شد.

وی ادامه داد: در بحث آموزش رسانه ها، مسئولین نقش موثری ایفا می¬کنند چراکه یک جامعه آگاه از محبت های الهی و آبخوان ها محافظت می‌کند و بر مسائل زیست محیطی نیز آگاهی دارد که در همین راستا ، رسانه ها از طریق اطلاع رسانی و تهیه ی برنامه ها و نشر اخبار این حوزه می توانند نقش اساسی ایفا کنند.

پدیده فرونشست باید یکی از اولویت های کشور باشد.

محسن پور خسروانی در گفتگو با خبرنگار بوتیانیوز افزود: نکته منم و شرط اول در این زمینه پذیرش وجود پدیده ی فرونشست به عنوان اولیت یک مخاطره آمیز و بحرانی در کشور است که در هر لحظه بحرانی‌تر می‌شود. و راه مقابله نیز دشوار تر می گردد، و تا زمانی که اقدام مقابله ای از سوی نهادهای مرتبط صورت نگیرد وضعیت وخیم تر نیز خواهد شد.

دومین گام مقابله ای، برنامه ریزی مدون و اصولی است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه در این ‌مصاحبه یاد آورد شد: دومین مرحله ی مقابله با فرونشست، برنامه ریزی مدون و اصولی و کاربردی است. که از طرفی تأسیسات و ساختمان‌ها را مقاوم سازی کنیم و از طرف دیگر برنامه ای جهت جلوگیری از برداشت مازاد آبخوان ها تهیه و اجرا کنیم. که در یک برنامه ریزی در بازه ی بلند مدت می‌توانیم با این مخاطره مقابله کنیم. و از خطرات ناشی از فرونشست بکاهیم.

محسن پورخسروانی به وضعیت فرونشست در ایران اشاره کرد و اظهار کرد: در این زمینه تاکنون سمینارها و کنفرانس‌های زیادی برگزار شده و همچنین مقالات و کتاب های متعددی نیز به چاپ رسیده. و از طرفی در سال‌های اخیر جامعه ی دانشگاهی و علمی از طریق همین نوشته‌ها و آثار مکتوب بارها بحران فرونشست خصوصا در شهرهایی که با کمبود آب مواجه هستند را گوشزد کرده است.

وی با تاکید بر این که مسئله ی فرونشست باید جدی گرفته شود و در جهت حل این موضوع چاره اندیشی شود افزود: اکنون وضعیت این پدیده در ایران از سطح هشدار گذشته و به مرحله بحرانی رسیده ، شاید یکی از دلایل بی توجهی مسؤلین این بود که فرونشست هنوز به شهرها نرسیده بود و فقط در سطح دشت‌ها بود اما امروز متأسفانه به شهرهای ما رسیده و جان هزاران انسان را تهدید می‌کند.

سالانه 30 سانتی متر فرونشست در کرمان داریم.

استاد دانشگاه شهید باهنر کرمان خاطرنشان کرد: کشور ایران در آینده ای نه چندان دور و در حدود ۲۰ سال آینده با یک فاجعه زیست محیطی رو به رو خواهد بود. که جمعیت زیادی از شهرهای استان کرمان از جمله سیرجان، رفسنجان، شهربابک و انار را درگیر این موضوع خواهند شد همچنین آمارها نشان می دهد که در شهر کرمان سالانه 30 سانتی متر فرونشست داریم. متسفانه از طرفی ما با کاهش نزولات جوی و مهم تر از آن بی نظمی در در بارش ها مواجه هستیم. همچنین از طرف دیگر برداشت‌های مازاد از آبخوان‌ها و عدم ارائه راهکارهای مقابله ای مناسب ، سبب روند صعودی این پدیده شده است.

وی ضمن تاکید بر اهمیت این موضوع و وضیعت بحرانی فرونشست در مناطق کویری ایران اظهار داشت: اگر با همین روند بی توجهی موجود و پیش برویم در آینده ای نزدیک مراکز سکونتگاه هی بیشتری را تحت تاثیر این پدیده قرار می گیرد. با پیش روی همین روند موجود مجبور به تجدید نظر در مراکز سکونتگاهی خواهیم شد و سکونتگاه های کنونی غیر قابل زندگی خواهند شد و در نتیحه با سیل عظیم مهاجرت روبه رو خواهیم بود.

محسن پورخسروانی با تاکید بر بی توجهی مسؤلین به بحران فرونشست افزود: تاکنون اقدام قابل توجهی از سوی مسولین در این رابطه صورت نگرفته و تنها به خاموشی چند ساعته موتور پمپ های چاه های کشاورزی پسنده شده که اثر قابل توجهی نیز ندارند.

وی تصریح کرد: که روند افزایشی فرونشست در ایران نشان می دهد که در گذشته اقدام موثر و کافی در این زمینه انجام نگرفته چرا که اگر اندکی توجه و راهکاری جهت مقابله با این پدیده صورت گرفته بود ما در وضعیت ای به مراتب بهتر بودیم.

وی در خصوص نقش جامعه ی دانشگاهی در مقابله با فرونشست گفت: جامعه دانشگاهی در مورد این پدیده مخاطره آمیز همانند بسیاری از مخاطرات دیگر نقش خود را به خوبی ایفا کرده که در این زمینه از طرفی آموزش‌های مناسبی به دانشجویان داده شده و از طرف دیگر تمامی اطلاعات و نقشه‌های مربوط به فرونشست ها مانند میزان فرونشست سالانه ، پهنه بندی ها و… تجزیه و تحلیل شده و جهت استفاده در برنامه های مدون، طرح های جامع و قابل اجرا برای مسئولین و نهاد‌های مرتبط آماده گردیده است.

وی از بی‌توجهی مسؤلین به این مسئله گلایه‌مند بود و ادامه داد: اما متسفانه با وجود این که جامعه‌ی دانشگاهی با شناسایی و پهنه بندی دشت‌های ایران اطلاعات ای مناسبی از با دقت و کیفیت بالا از فرونشست دشت‌های ایران از تهیه کرده ام اما نهادهای اجرایی از این اطلاعات استفاده نمی‌کنند که این نشان از ضعف تعامل و همکاری بین جامعه‌ی دانشگاهی و نهادهای مرتبط است.

پایان پیام‌‌/تاج الدینی